អាជីវកម្មក្នុងសតវត្សរ៍ទី២១

Education Reform in Cambodia

Education plays an important role in nation-building. The history of Cambodia bears witness to the ups and downs of education. During the golden age of Khmer Empire, the king was building what the present-day call hardware and the queen the software. Some seven centuries later, when the country fell into its darkest period, education was annihilated. In Education Reform in Cambodia, Dr. Hang Chuon Naron digged into a long history of education in Cambodia in the pre-Angkor, Angkor, and post-Angkor as well as the role of education played by mainstream religions. In addition, the book uses this background information to guide casual readers and researchers alike to the various phases of development and reformations of modern education since the colonial time up to the present.

យុទ្ធសាស្រ្តលក់គ្មានដែនកំណត់

អ្នកមាន គឺជាអ្នកលក់ហើយអ្នកក្រគីជាបុគ្គលស្អប់ការងារជាអ្នកលក់។

តម្រាភោជនាហារ

All proceeds from this book will go to the Sobbhana Foundation for Women, and to the Rasmi Sobbhana Pagoda in Siem Reap, Kandal Province.

បណ្ដេញព័ត៍មានវប្បធម៍ខ្មែរ កម្រងអត្ថបទលេខ៦

យើងស្គាល់គ្រប់គ្នាហើយអ្វីដែលហៅថាលាជ ពោលគឺគ្រាប់ធញ្ញជាតិ ពិសេសស្រូវ ដែល គេយកទៅលីងឲ្យផ្ទុះ ធ្វើឱ្យគ្រាប់អង្ករក្នុងនោះរីកចេញមក មើលទៅមានសណ្ឋានជាផ្កា។ ឯស្រូវនោះគេរើសយកខ្សោយឬដំណើប អាស្រ័យទៅតាមការប្រើប្រាស់។ បើយកទៅសម្រាប់ បាចចោលទៅលើដីពេលហែសព ហៅថា “ប្រាយលាជ” នោះ គឺច្រើនយកស្រូវខ្សោយ។ ក្រៅពីនេះក្នុងពិធីផ្សេងៗ យើងតែងឃើញមានលាជដែរ ដែលគេដោតជាចង្កាក់ប្រើក្នុង រណ្តាប់អ្វីមួយ ឧទាហរណ៍ នៅក្នុង រណ្តាប់ម្យ៉ាងហៅថា “ព្រលឹងស្រូវ” ជាដើម (រូបលេខ១)។ បើយកទៅធ្វើជានវិញ គេតែងយកស្រូវ ដំណើបមកប្រើ។

ប្រវត្តិសាលារចនាមរតក១០០ឆ្នាំ

ពីគ្រាដំបូងឡើយ សាលារៀនរចនា ជាភាសាបារាំងគេហៅថា École des Arts cambodgiens ហើយដែលអ្នកផងទូទៅតែងតែហៅថា «សាលារចនា» គឺបង្កើតឡើងតាមព្រះរាជក្រឹត្យនៃព្រះករុណាព្រះបាទ សម្តេចព្រះស៊ីសុវត្ថិ (រូបលេខ១) ចុះថ្ងៃទី១៤ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩១៧” ដោយ មានលោក George Groslier (១៨៨៧-១៩៤៥) ដែលអភិបាលបារាំង ប្រចាំឥណ្ឌូចិនបញ្ជូនមកឲ្យជួយរៀបចំសាលានេះ (រូបលេខ២)។ លោក George Groslier បានចាត់ចែងឲ្យមានកម្មវិធីដើម្បី «លើកស្ទួយសិល្បៈ ខ្មែរឲ្យមានមុខមាត់ថ្មី» ។ សូមជ្រាបថា សិល្បៈខ្មែរជំនាន់នោះប្រឈម និងការបាត់បង់ជាបណ្តើរៗដែរ ទើបត្រូវរៀបចំឲ្យមានអត្តសញ្ញាណ វប្បធម៌ផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ខ្មែរ ពោលគឺមិនក្លាយតាមបែបប្រទេសជិតខាង។ ជាមួយគ្នានឹងសាលារចនានេះ លោក George Groslier - បានរៀបចំឲ្យមាន សារមន្ទីរថ្មីមួយដែរ ដោយចាប់សាងសង់ អគារនៅជាប់ជាមួយគ្នា កំឡុងឆ្នាំ១៩១៨ បន្ទាប់ពីព្រះមហាក្សត្រត្រាស់បង្គាប់ឲ្យ បង្កើតសាលានេះភ្លាម (ឯសារមន្ទីរចាស់ ស្ថិតនៅជិតវត្តភ្នំ)។

អក្សរសិល្ប៍ និងភាសាខ្មែរ សម័យមុនអង្គរ និងសម័យអង្គរ តាមរយៈសិលាចារឹក

សិលាចារឹកជាស្លាកស្នាមប្រវត្តិសាស្ត្រ យ៉ាងសំខាន់ដែលបញ្ជាក់អំពីភាពរុងរឿង នៃអារ្យធម៌ និងកាលប្បវត្តិរបស់ប្រទេស ជាតិនៅក្នុងសម័យកាលដែលកន្លងផុត ទៅរាប់រយពាន់ឆ្នាំ។ ក្នុងពេលដែលប្រទេស ជាច្រើនក្នុងពិភពលោកនេះមានភស្តុតាង ប្រវត្តិសាស្ត្រតិចតួច កម្ពុជាមានសិលា ចារឹក ប្រហែល១៤០០ដែលកត់ត្រាអំពី ដំណាក់កាលប្រវត្តិសាស្រ្តជិតមួយសហស្ស វត្សពីសតវត្សទី៦ដល់សតវត្សទី១៤។ សិលាចារឹកមិនត្រឹមតែជាឧបករណ៍ កត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រ និងព័ត៌មានប៉ុណ្ណោះ ទេ ប៉ុន្តែសិលាចារឹកកម្ពុជាក៏ឆ្លុះបញ្ចាំងឱ្យ ឃើញដំណើរវិវត្ត និងទម្រង់សម្បូរបែបនៃ ការប្រើប្រាស់ភាសាទាំងខ្មែរបុរាណ និង ភាសាដែលមានឥទ្ធិពលលើវប្បធម៌ខ្មែរ នៅសម័យដើម គឺភាសាសំស្ក្រឹត និងភាសា បាលី។

ប្រវត្ដិវិទ្យា សម័យអានាព្យាបាលបារំាង-ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទី២ សេចក្ដីសង្ខេបមេរៀនប្រវត្ដិសាស្រ្ដខ្មែរសម្រាប់ជំនួយស្មារតីដល់សិស្សថ្នាក់ទី១២

បណ្ដេញព័ត៍មានវប្បធម៍ខ្មែរ កម្រងអត្ថបទលេខ៧

តាមស្មានមើលទៅ ក្នុងការងារជាងឈើ ប្រហែលជាមានឧបករណ៍ចាស់មួយចំនួន ដែលបាត់បង់ទៅហើយ ដោយសារមានឧបករណ៍ប្រភេទថ្មីមកជំនួស ហើយអ្នកប្រើចេះតែ និយមខ្លាំងឡើងៗ ដោយមានការងាយស្រួលក្នុងការធ្វើការ។ ឧបករណ៍ខ្លះមិនទាន់បាត់បង់ ទាំងស្រុងទេ ក្នុងនោះមាន ដឹងប្រភេទផ្សេងៗ និងភីងជាដើម។ នៅទីនេះខ្ញុំលើកយកតែតឹង មកបង្ហាញ។តឹងជាប្រដាប់ប្រដាមួយប្រភេទសម្រាប់ជាងឈើ ដែលប្រើគូគ្នានឹងដឹង។ តឹងមាន ដងធ្វើពីឈើ ឬឫស្សី ប្រវែងប្រហែលមួយហត្ថ ឬខ្លះខ្លីជាងនេះក៏មាន តាមតែជាងត្រូវការប្រើ (រូបលេខ១)។ រីឯផ្លែធ្វើពីដែករាងសំប៉ែត ស្រដៀងគ្នាទៅនឹងផ្លែចបកាប់ តែមានទំហំតូច ជាង គឺបន្ទារផ្លែនោះមិនលើសពីបួនធ្នាប់ទេ (រូបលេខ២-៣)។ ភឹងប្រើសម្រាប់ចាំងពង្រាប និងសម្អាតសាច់ឈើ ដូចជា សសរ (រូបលេខ៤), ទូក ឬអ្វីផ្សេងៗទៀត។ មានអ្នកខ្លះប្រាប់ថា ភីងប្រើសម្រាប់ចាំងពង្រាបសាច់ផ្ដេក ឯដឹងវិញ ប្រើសម្រាប់ចាំងពង្រាបសាច់បញ្ឈរ។

វិភាគទាននៃការសិក្សាអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ ក្នុងការលើកកម្ពស់អំណាននៅកម្ពុជា

អំណានអក្សរសិល្ប៍នឹងបង្កើត ឱ្យមានទម្លាប់អាន និងការសិក្សាពេញ មួយជីវិត និងជួយសិស្សឱ្យចេះស្រមើ ស្រមៃពីគំនិតផ្សេងៗ ចេះវិភាគ និង ចេះបកស្រាយរកហេតុផល។ ការ សិក្សាអក្សរសិល្ប៍មិនត្រឹមតែជួយឱ្យ សិស្សទទួលបានជោគជ័យក្នុងការ សិក្សារៀនសូត្រ និងបំពេញវិជ្ជាជីវៈ ក្នុងយុគសម័យបច្ចេកវិទ្យាឌីជីថល ប៉ុណ្ណោះទេ តែថែមទាំងជួយថែរក្សា អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរឱ្យស្ថិតស្ថេរគង់វង្ស និងអភិវឌ្ឍអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរឱ្យឆ្លើយតប ទៅនឹងតម្រូវការសតវត្សទី២១ថែម ទៀតផង។

អាជីវកម្មក្នុងសតវត្សរ៍ទី២១

ដើម្បីធ្វើឲអាជីវកម្មអ្នករីកចម្រើនអ្នកមិនអាចប្រើលុយតែមួយមុខបានទេ។អ្នកត្រូវប្រើចំណេះដឹងនិងបទពិសោធស្របពេលជាមួួយគ្នាផងដែរ។

បណ្ដេញព័ត៍មានវប្បធម៍ខ្មែរ កម្រងអត្ថបទលេខ៨

នៅជំពូកទី១ អត្ថបទលេខរៀងទី២ និងទី១២ បណ្តាញពត៌មានវប្បធម៌ខ្មែរនេះមាន បង្ហាញពីឧបករណ៍នេសាទពីរប្រភេទ គឺមួយហៅថា “ឈ្លក់” និងមួយទៀតហៅថា “ឈ្លក់ ដៃ”។ ឧបករណ៍ដែលខ្ញុំយកមកបង្ហាញនេះមានរូបរាងស្រដៀងគ្នានឹងឈ្លក់នោះដែរ ហើយ ហៅថា “ឈីប” (ឬ “ប”) ហើយដែលខ្ញុំប្រទះឃើញអ្នកស្រុកនៅជ្រោយប្រស់ ក្នុងខេត្តកោះ កុង (រូបលេខ១) ប្រើប្រាស់សម្រាប់នេសាទត្រីទឹកប្រៃ។ ឈីបជាឧបករណ៍សាមញ្ញមួយដែល ច្រើនតែគ្រួសារអ្នកក្រីក្រប្រើប្រាស់ ដោយសារគ្មានលទ្ធភាពទិញទូកនេសាទ។ ឧបករណ៍នេះ ធ្វើពីឫស្សីពីរដើមចងខ្វែងគ្នានៅខាងគល់ រីឯខាងចុងបើកកភ្នែកដាច់ពីគ្នា តែមួយដើមៗនោះ ចងភ្ជាប់ជាមួយសំណាញ់ក្រឡាល្អិត (រូបលេខ២) គេប្រើសម្រាប់នេសាទកូនត្រីតុកកែ ឬក្តាម នៅពេលទឹកនាចពេលព្រឹក។ ក្នុងការនេសាទនោះគឺគេត្រូវរុញឈីបទៅមុខដោយកម្លាំងដៃ (រូបលេខ៣) ហើយទើបលើកឡើងម្តងៗដើម្បីដឹងថាបានអ្វី ឬអត់ (រូបលេខ៤)។ យើងសង្កេត ឃើញថា អ្នកនេសាទនោះចងជាលពីរដាក់ពោងបណ្តែត ដោយបន្លាយខ្សែចងមកជាប់ពី ក្រោយចង្កេះខ្លួន (រូបលេខ៥)។ ជាលធំសម្រាប់ដាក់ក្តាម រីឯជាលតូចវិញ សម្រាប់ដាក់កូនត្រី តុកកែ។ រយៈពេលនៃការនេសាទនេះ គឺអាចចាប់ផ្តើមពីទឹកសមុទ្រនាច រហូតដល់ជោរមក វិញ។

បណ្ដេញព័ត៍មានវប្បធម៍ខ្មែរ កម្រងអត្ថបទលេខ១៥

ម្តងៗ អ្នកនៅទីក្រុងតែងរកម្ហូបអ្វីដែលខុសបន្តិចបន្តួចឬខុសច្រើនពីម្ហូបអាហារ ដែលខ្លួនទទួលទានរាល់ថ្ងៃ ដើម្បីបានប្លែកមាត់។ បើទៅភោជនីយដ្ឋាន គេច្រើនសួររកនិង បញ្ជាឲ្យគេធ្វើម្ហូបអ្វីដែលក្នុងឈ្មោះមានពាក្យថា «ស្រែ», «ព្រៃ» ជាដើម ដោយសារម្ហូប ប្រភេទនោះអ្នកនៅជនបទតែងតែធ្វើហូបពុំសូវដាច់។ ក្នុងនោះ មានម្ហូបដែលអ្នកក្រុងមិន ដែលនឹកនាទាល់តែសោះផងក៏មាន។ ឧទាហរណ៍ដែលខ្ញុំលើកមកខាងក្រោមនេះ ខ្ញុំទទួល ស្គាល់ថាជាករណីពិសេសបន្តិច ដោយសារទេសកាលនៃការធ្វើម្ហូបនោះក៏ពិសេសដែរ។ ប៉ុន្តែប្រការដែលគួរកត់សម្គាល់ គឺថាបើទេសកាលនោះកើតឡើងនៅទីក្រុង ក៏ច្បាស់ជា គ្មានអ្នកក្រុងសុទ្ធណាម្នាក់នឹកឃើញចាប់ឆក់យកឱកាសនោះមកជាប្រយោជន៍ដែរ។ សូមបញ្ជាក់ថាផ្ទះដែលពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងនេះក៏មិនចំជាស្ថិតនៅជនបទស្រែចំការប៉ុន្មាន គឺអាចហៅបានថាជាស្រុកផ្សារ។ បើពោលពីម្ចាស់ផ្ទះវិញ គឺជាអ្នកមកពីក្រុងសុទ្ធសាធ។ ប៉ុន្តែស្ត្រីដែលមើលការខុសត្រូវផ្ទះព្រមទាំងដាំស្លរាល់ថ្ងៃនោះជាអ្នកជនបទពេញទី។ គឺ គាត់នេះឯងដែលជាអ្នកសម្រេចចិត្តនឹងជាអ្នកធ្វើម្ហូបខាងក្រោម។ ម្ហូបពីរមុខដែលនឹង បង្ហាញមានឱម៉ាល់ដែលជាអាសិរពឹសជាគ្រឿងសំខាន់។